Meestal begint modellenstorm met het model Didactische Analyse van Van Gelder. Het houdt al meer dan 50 jaar stand. Het model Directe Instructie volgt al snel. Daar slaat de eerste verwarring toe, want kent dit model nu zes of zeven stappen? De studenten gebruiken in het eerste jaar van de opleiding hoofdzakelijk twee boeken. Volgens het Handboek voor Leraren (Geerts & van Kralingen, 2016) zijn er zeven fasen: aandacht richten, uitleg geven, controleren, instructie zelfwerkzaamheid, begeleid inoefenen, zelfstandig oefenen, afsluiting op kernbegrippen en vooruitblik. Als je het boek Lessen in Orde (Teitler, 2014) erop naslaat vindt je zes fasen: dagelijkse terugblik, presentatie, begeleide inoefening, individuele verwerking, periodieke terugblik, terugkoppeling.
Klein bier, zou je denken. Wat maakt het uit of er zes of zeven stappen worden onderscheiden, zolang het straks maar goed functionerende leraren oplevert? Die mogen voor mijn part 10 stappen nemen.
Maar die studenten willen dus graag eenduidigheid: als bij het tentamen straks wordt verwezen naar het model Directe Instructie, moeten ze dan zes of zeven stappen oplepelen? Nog steeds klein bier, maar de achterliggende, belangrijkere vraag is: wat is nu eigenlijk de bron van modellen die beschreven worden? Hoe weten we nu dat de studenten geen onzin moeten slikken?
Opvallend is dat beide boeken geen bron vermelden bij deze modellen. Het is dus niet direct te achterhalen waarop de auteurs de indeling baseren.
Model van Vygotsky
Naast het eigen maken van onderwijskundige concepten en modellen is een belangrijke vaardigheid het kritisch beschouwen van die concepten en modellen. Waar komen ze vandaan? Wat is de theoretische houdbaarheid? Wat is de praktische bruikbaarheid?
Als het eerste studiejaar een beetje op weg is laat ik studenten kennismaken met het ideeëngoed van Vygotsky. Het Handboek voor Leraren laat een afbeelding zien met drie zones. De binnenste cirkel is de zone van actuele ontwikkeling. Hierin bevinden zich de kennis en vaardigheden die de leerling al beheerst. In de ring daar direct buiten ligt de zone van de naaste ontwikkeling. Hierin leert de leerling nieuwe kennis en vaardigheden. Kenmerkend is dat dat de leerling de leerstappen nog niet zelfstandig kan uitvoeren, maar aangewezen is op de begeleiding van een volwassene. In het Engelse taalgebied wordt hier gesproken van scaffolding.De derde, buitenste ring van de afbeelding verbeeldt de paniekzone. Hier komt de leerling terecht als je teveel van hem vraagt. Best een heftig gebiedje, als je het Handboek moet geloven: "... niet bevorderlijk voor het leren, leidt bij leerlingen tot apathie, paniek of agressie."
(bron bovenste afbeelding: http://kurtpeys.blogspot.nl/2015/03/wat-de-zone-van-vigotsky-me-leert-over.html)(bron onderste afbeelding: https://digitalacademicblog.wordpress.com/tag/senningers-learning-zone-model/)
De paniekzone?
Maar wacht eens even! De paniekzone? Is dat begrip echt van Vygotsky afkomstig? Onder de afbeelding staat van wel: "De drie zones van ontwikkeling volgens Vygotsky". Maar ik heb zo mijn twijfels. Die worden versterkt door het feit dat ook hier geen nadere bron wordt genoemd. In de literatuuropgave vind ik ook geen verwijzing naar Vygotsky.Vygotsky klinkt lekker exotisch, en dan wordt het snel aannemelijk. Als er naar zijn werk wordt verwezen is het vaak iets in 1962 of 1978. Op zich al bijzonder, want toen was de beste man al jaren dood. Zijn werk is lange tijd alleen in het Russisch verkrijgbaar geweest. Maar in 1962 komt daar verandering in. Dan verschijnt er voor het eerst een vertaling in het Engels van zijn werk onder de titel "Thought and Language". En in 1978 worden andere delen van zijn werk in het Engels vertaald onder redactie van Cole, John-Steiner, Scribner en Souberman: Mind in Society. Mind in Society staat als pdf online en een snelle ctrl+F op het woord "panic" levert... nul hits op. Het woord "proximal" (naaste) komt in datzelfde bestand 26 keer voor, "proximal development" 19 keer en "actual development" acht keer. Voldoende aanwijzing om te veronderstellen dat er iets niet in de haak is.
Verhaspeling
De studenten krijgen van mij een opdracht: zoek nu eens uit of het klopt. Of is hier sprake van een verhaspeling, het door elkaar halen van twee modellen die in grafische weergave op elkaar lijken of inhoudelijke raakvlakken hebben?Als snel komen ze op de proppen met het begin van een antwoord, lang leve internet. Er bestaat een model dat comfort zone, stretch zone en panic zone beschrijft. De eerste twee zones vertonen in beschrijving veel overeenkomst met respectievelijk de zone van actuele en naaste ontwikkeling. En als je dat dan ook nog weergeeft als een aantal cirkels die om elkaar heen liggen, tja dan is de verhaspeling snel geboren.
Maar dan duikt de vraag op: "van wie" is dat comfort-zonemodel nu eigenlijk? Toen ik zelf zocht kwam ik al snel bij Karl Rohnke terecht, bijvoorbeeld op via de websites www.managementsite.nl/ en www.linkedin.com.
Maar Studenten kwamen al snel met Senninger, Panicucci, Tichy, Jennings, Emett. Wie het weet mag het zeggen. De internetsites blinken uit in afwezigheid of onvolledigheid van bronvermelding. Dat gegeven pikken de studenten gratis even mee, voor zover ze het nog niet wisten.
Oh ja, naast het Handboek voor Leraren houdt ook de onderwijswebsite wij-leren.nl vol dat de paniekzone door Vygotsky bedacht is. Maar dat is dus, bij deze, een mythe die vastgesteld is. Studenten moeten dit jaar de flauwekul nog wel (hopelijk voor het laatst) leren voor het tentamen.
Was het Senninger?
https://digitalacademicblog.wordpress.com/tag/senningers-learning-zone-model/
http://www.thempra.org.uk/social-pedagogy/key-concepts-in-social-pedagogy/the-learning-zone-model/
of was het Panicucci?
http://www.move-up-consulting.net/fileadmin/user_upload/Readings/Comfort_zone.pdf
of Tichy?
https://extratijd.be/de-drie-zones-die-je-helpen-bij-het-beter-worden/
https://www.farnamstreetblog.com/2012/09/stretching-yourself-to-learn-new-things/
https://books.google.nl
Grafische gelijkenissen met het model (maar er niks mee te maken hebben):
